យល់ដឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ហេតុអ្វីបានជាបារាំងឲ្យឈ្មោះទឹកដីកម្ពុជាក្រោមថា”កូស៊ាំងស៊ីន”?

ឆ្លៀតក្នុងឳកាសដែលប្រទេសកម្ពុជា បានចុះទន់ខ្សោយ បារាំងបានចូលមកជួយកម្ពុជាផង យកទឹកដីកម្ពុជាធ្វើជា “កូស៊ាំងស៊ីន”ផង។ ពាក្យថា “កូស៊ាំងស៊ីន”ច្បាស់ឮមកពីការផ្សំពាក្យពីរគេ”កូស៊ាំង”និង”ស៊ីន”។ នៅឆ្នាំ១៩៨៥ ខ្ញុំ ត្រាំង ឆាត ប៊ុត បានសរសេររួចម្ដងមកហើយថា”កូស៊ាំង”ប្រហែលជាឈ្មោះលោកសង្ឃកាតូលិកបារាំងមួយអង្គ (១៧២៦-១៧៨៣) ដែលបានស្ថាបនាមន្ទីរពេទ្យដ៍ល្បីល្បាញមួយនៅទីក្រុងប៉ារីស ក្នុងសង្កាត់លេខ៥ សព្វថ្ងៃ។

មុននឹងមកដល់ព្រៃនគរ កងនាវីកបារាំងអង្គទ័ពស្រួចសម្រាប់វាយដណ្ដើមយកនិងត្រួតត្រា បានចេញដំណើរពីប្រទេសចិនមក ហើយតាមឈូងសមុទ្រចិនទៀត។ ពាក្យ”ចិន” នេះបានដុះជាប់ក្នុងខួរក្បាលគេរហូត។ ហេតុហ្នឹងហើយ ក្រោយពេលរកបាននឹងបោះជំរុំនៅព្រៃនគរ ដើម្បីរំលឹកគុណដល់ព្រះសង្ឃមួយអង្គដែលបានខឹតខំគ្រប់មធ្យោបាយ សម្រាលទុក្ខជាប្រជាពលរដ្ឋបារាំងពូកគេនេះបានសម្រេចដាក់ឈ្មោះទឹកដីថ្មីជាកម្មសិទ្ធិគេនេះថា”កូស៊ាំង-ស៊ីន”(តើមែនឬ) ។ ក្រោយមក “កូស៊ាំង-ស៊ីន”ក៏ក្លាយទៅជា”កូស៊ាំងស៊ីន”សរសេរតែមួយពាក្យវិញ។

មានអ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរខ្លះបានអះអាងថា ពាក្យ “កូស៊ាំងស៊ីន”មកពីពាក្យយួន “កូ ជិន ស៊ិន”បានន័យថា “នាងទី៩សុំ”។ អស់លោកនោះចង់និយាយថា “កូជិន”គឺម្ចាស់ក្សត្រីអគ្គមហេសីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ដែលបានសុំ”កម្ពុជាក្រោម”ពីខ្មែរឲ្យទៅយួន ។ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ដ្រខ្មែរ ក៏ដូចប្រវត្តិសាស្ដ្រយួនដែរ គ្មានដែលបាននិយាយពីការសុំ នេះទេ ជាពិសេសទៅទៀត ប្រវត្តិសាស្ដ្រយួន មិនទាំងនិយាយដល់ម្ចាស់ក្សត្រីផង ទោះបីម្ចាស់ក្សត្រីនេះជាដើមហេតុនៃវត្តមានយួនឈ្លានពានយក”កម្ពុជាក្រោម”ក៏ដោយ។

អ្នកស្រាវជ្រាវយួន “ថាយ វាំងគីម) បានស្រាវជ្រាវឃើញថា អធិរាជយួន “សាយ វឿង” មានបុត្រា ១១នាក់ និងបុត្រី៤នាក់ ។នៅក្នុងគ្រួសារយួន”កូជិន” បានន័យថា “នាងទី៨” មិនមែនទី៩ទេ។ តែគ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចបញ្ជាក់បានទេថា ម្ចាស់ក្សត្រី “ង្វៀង ង៉ុកវ៉ាន់”ឬអគ្គមហេសីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២នោះជា”ក្សត្រីទី៨”របស់រាជវង្ស “សាយ វឿង”។ លោក “អាដេម៉ាលឺក្លែរ” ក្នុងសៀវភៅលោក Histoire Du Cambodge បានសរសរថា ពាក្យ”កូស៊ាំងស៊ីន”នេះប្រហែលជាមកពីពាក្យ”ចែន ជីង” ឈ្មោះរាជធានីប្រទេសចំប៉ានៅសតវត្សរ៍ទី១១ ដែលសតវត្សរ៍ក្រោយមកគេឲ្យឈ្មោះថា”អាណ្ណាម”អតីតប្រទេសចំប៉ា។

ចំណែកលោកឧត្តមសេនីយ៍ “ថាច់ រ៉េង” វិញយល់ថា ពាក្យ”កូស៊ាំងស៊ីន”មកពី”កូស៊ាំង” ដែលជាកំពង់ផែមួយនៅតាមឆ្នេរសមុទ្រ”ម៉ាឡាបា” នៅប្រទេសឥណ្ឌា ដែលបារាំងធ្លាប់បានស្គាល់ពីយូរយាណាស់មកហើយ។ មកដល់ព្រៃនគរ ពួកនាវីកបារាំងនោះក៏យកពាក្យ”កូស៊ាំង”ដែលគេធ្លាប់ដឹងឮហើយនោះ មកភ្ជាប់នឹងពាក្យ “ចិន” បានទៅជាពាក្យមួយ “កូស៊ាំងស៊ីន” នេះឯង។ តែតាមការសិក្សាឲ្យជ្រាលជ្រៅទៅឃើញថា មានន័យផ្សេងទៅវិញ។ នៅឆ្នាំ ១២៩២ មាននាវីកជនជាតិវេនិទ្យៀងម្នាក់ឈ្មោះ”ម៉ាកកូប៉ូឡូ”បានបើកសំពៅមកដល់ឈូងសមុទ្រ តុងកឹង បានឈប់សំចតនៅលើទឹកដីនេះ ដែលជាទឹកដីចិន តែមានកុលសម្ព័ន្ធយួនរស់នៅ ហើយដែលរាជវង្ស “ហាន់” (ពី១១១ មុនគ.ស ដល់ឆ្នាំ២០៣ ក្រោយគ.ស) ហៅថា “ស៊ាវស៊ី” នេះទៅជា”កូស៊ី”ឬទៅវិញ។ ជនជាតិ”ម៉ាឡេ”ហៅថា”គុតស៊ី” ជប៉ុនហៅថា”កុតស៊ី” ។ដោយចង់បញ្ជាក់ថា កុលសម្ព័ន្ធ”កូស៊ី”នេះនៅក្នុងទឹកដីចិន ជនជាតិ”ព័រទុយហ្គេរ” ហៅថា “កូស៊ីស៊ីន”។ បារាំងបានឆ្នៃម្ដងទៀតពី”កូស៊ីស៊ីន” ទៅជា”កូស៊ាំងស៊ីន”(Cochin Chine>Cochinchine)។ Giao Chi >Cauji=Cauchi>Cauchi Chine >Cochin Chine>Cochnchine។ ដូច្នេះការប្រើពាក្យ”កូស៊ាំងស៊ីន” ពាក្យដើមសម្ដៅតែទឹកដីម្ដុំតុងកឹងជាការងាយស្រួល។ពាក្យនេះបានស្ថិតជាប់ជានិច្ច នៅក្នុងខួរក្បាលរបស់បារាំង ជាពិសេសអ្នកផ្សាយសាសនា ។

នៅក្នុងរជ្ជកាល”ង្វៀង”យួនបានកាន់កាប់នគរ”ចំប៉ា”សឹងតែទាំងអស់ទៅហើយ”ញ៉ាត្រាង”និង ផាងរ៉ាង”នៅឆ្នាំ១៦៥៣ “ផាកធៀក”នៅឆ្នាំ ១៦៩៧។ នៅឆ្នាំ ១៦៥៣ ពែរ “អាឡិកសង់ដឺរ៉ូត”បានសរសេរថា”អាណាចក្រអាណ្ណាម”មានរាជាណាចក្រ”តុងកឹង”និង”កូស៊ាំងស៊ីន” ។ “កូស៊ាំងស៊ីន”តាមលោក អេឡិចសង់ដឺរ៉ូត គឺសំដៅយកអតីតនគរ”ចំប៉ា”នេះឯង។ ពីរសតវត្សក្រោយមក លោក”ស្ហេ” ដែលបានចូលរួមក្នុងការវាយប្រដៅយួននៅ”តួរ៉ាន”កាលពីឆ្នាំ ១៨៥៧ បានបញ្ជាក់នូវការសរសេររបស់លោក “ដឺរ៉ូត”នេះឡើងវិញ។ នៅក្នុងទិវានុប្បវត្តិរបស់លោកចុះថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៨៥៧ លោកបានសរសេរថា “កូស៊ាំងស៊ីន ជាដែនដីវែងអន្លាយមួយ និងភ្នំ នៅទិសពាយ័ព្យទល់នឹងខ្សែស្របទី១៧និងអាណាចក្រ “តុងកឹង” ខាងត្បូងទល់នឹង”កម្ពុជា” ខាងកើតទល់នឹង”សមុទ្រ” និងខាងលិចទល់នឹង”លាវ”។ លោក “អៃមោនិញ្ញេ”នៅក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកស្ដីពី”ហ្វ៊ូណន់”បានសរសេរថា”ប្រទេសចំប៉ា ឬព្រះរាជាណាចក្រចាម កាលពីដើម ចិនបានឲ្យឈ្មោះផ្សេងៗពីគ្នា។ឈ្មោះមួយមុនគេឯង ហើយដែលគេធ្លាប់ស្គាល់ច្រើនគឺ “លិនអី”បានន័យថា “ទីក្រុងព្រៃ ឬប្រទេសព្រៃ”។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី៩មក ហើយនេះប្រហែលបន្ទាប់ពីមានការផ្លាសប្ដូររាជធានីមក ឈ្មោះដើម”លិនអី” ចិនបានប្ដូរទៅជា”ចែនជីង” និងកូ(បានន័យថាដើម) ចែន ជីង ជនជាតិអឺរ៉ុបហៅថា”កូស៊ាំងស៊ីន”ដែលយូរយាងណាស់មកហើយ សំដៅប្រទេសចំប៉ា ហើយដែលយួនលេបជិតអស់ទៅហើយ។ សព្វថ្ងៃគេនិយមប្រើពាក្យ “កូស៊ាំងស៊ីន” សំដៅទៅដែនដីសណ្ដរខ្មែរនៃទន្លេមេគង្គ ។ លោកអាដេម៉ា ឡឺក្លែរថា ពាក្យ”កូស៊ាំងស៊ីន” នេះប្រហែលជាមកពីពាក្យ”ចែនជីង” ឈ្មោះរាជធានីចំប៉ានៅសតវត្សទី១១ ដែលក្រោយមកគេឲ្យឈ្មោះថា”អាណ្ណាម” អតីតប្រទេសចំប៉ា។ ក្នុងពេលធ្វើដំណើរតាមឆ្នេរសមុទ្រចិនចុះមកដល់ទីក្រុងព្រៃនគរ នៅឆ្នាំ ១៨៥៩ កងនាវីកបារាំងខ្លះ ទទួលស្គាល់ថា ទឹកដីម្ដុំនោះជាទឹកដីរបស់ខ្មែរ ហើយព្រៃនគរជាទីក្រុងរបស់ខ្មែរ ។ តែចំពោះខ្លះទៀត ដែលពាក្យ “កូស៊ាំងស៊ីន” បានដុះជាប់នៅក្នុងខួរក្បាលរួចទៅហើយ ទឹកដីទាំងអស់ដែលនៅតាមឆ្នេរសមុទ្រចិនគឺជា “កូស៊ាំងស៊ីន”។ លោក “អា ឡូម័រ” នាយទាហានរបស់អង្គបញ្ជូន ម្នាក់បានសរសេរនៅក្នុងឆ្នាំ នោះថា “អាណាចក្រកូស៊ាំងស៊ីន” លាតសន្ធឹងពី៨o ៣០ទៅ២៣o នៃរយៈទទឹងខាងជើង និងពីរយៈបណ្ដោយខាងកើត ១០១ដល់១០៧ បានន័យថា “វៀតណាម”ទាំងមូលសព្វថ្ងៃនេះ។

លោក “អាឡូម័រ”បានបង្កើតពាក្យ”អាណាចក្រកូស៊ាំងស៊ីន ដូចកាលដែលលោក “អាឡិកសង់ដឺរ៉ូត” បានបង្កើតពាក្យ”អាណាចក្រអាណ្ណាម” នោះដែរ។ ការបង្កើតពាក្យ”អាណាចក្រកូស៊ាំងស៊ីន”នេះជាមហិច្ឆតារបស់នាយទាហ៊ានបារាំងខ្លះ មានលោក “ហ្វ្រង់សីស ហ្គាន្ញេ” ជាដើម ដែលមានបំណងយកទឹកដីតាមឆ្នេរសមុទ្រចិនទាំងអស់នេះទុកជាកម្មសិទ្ធិរបស់បារាំង តែម្ដង។ នៅពេលដែលបារាំងបានមកដល់កន្លែងហើយ បារាំងបានឃើញច្បាស់ទឹកដីមួយតំបន់ មាន”ចាម”និង “យួន” រស់នៅជាសត្រូវជាមួយគ្នា ដែលត្រូវនឹងអតីតនគរ “ចំប៉ា” បារាំងក៏ឲ្យឈ្មោះថា “កូស៊ាំងស៊ីនខាងលើ” ។ ចំណែកតំបន់មួយទៀតនៅខាងត្បូងមានជនជាតិ “ខ្មែរ”និង”យូន” រស់នៅដោយសត្រូវនឹងគ្នាដែរ បារាំងក៏បានឲ្យឈ្មោះថា”កូស៊ាំងស៊ីនខាងក្រោម”។ នៅគ្រប់ពេលវេលា យួនបានធ្វើការប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំង និងវត្តមានរបស់បារាំងនៅលើភូមិភាគ”កូស៊ាំងស៊ីនខាងលើ”ឬ”អាណ្ណាម” ក៏ដូចជានៅ”តុងកឹង”ដែរ ។ ចំណែកខាងខ្មែរក្រោមវិញ បានអបអរសាទរនឹងវត្តមានរបស់បារាំងនេះទៅវិញ ហើយបើមានការប្រឆាំងក៏មកពីសំណាក់យួនដែលបានមកតាំងនៅកន្លែងខ្លះៗ នៅលើទឹកដីកម្ពុជាក្រោមតែប៉ុណ្ណោះ ។ ហេតុនេះហើយទើបនាយទាហានបារាំងអាណានិគមយល់ថា មានតែនៅលើទឹកដីកម្ពុជាក្រោមទេ ដែលគេអាចបោះជំរុំរបស់គេនៅបាន ដោយពុំសូវមានបញ្ហាដើម្បីផ្សាយកិត្យានុភាពរបស់គេ ដូចជាអង់គ្លេស ដែលបានធ្វើរួចមកហើយនៅ”ហុងកុង” និង សឹង្ហបុរី”។

នៅទីបំផុត គេក៏បានបង្កើតឲ្យមានអង្គភាព និងពាក្យមួយទៀតគឺ “កូស៊ាំងស៊ីនបារាំងសែស” ដែលនៅត្រឹមទឹកដីកម្ពុជាក្រោមខាងត្បូងនេះទៅ។ តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រពាក្យ “កូស៊ាំងស៊ីន”នេះគ្មានទាក់ទងអ្វីនឹងពាក្យ”កូស៊ាំងស៊ីន”ដើម ដែលមកពីពាក្យ”កូស៊ីស៊ីន”<”សាវស៊ី” ដែលសម្ដៅទៅលើតែកុលសម្ព័ន្ធយួន និងទឹកដីមួយដុំនៅតុងកឹងតែប៉ុណ្ណោះនោះឯង។ ពាក្យ”កូស៊ាំងស៊ីន” បានធ្វើដំណើរពី”តុងកឹង”ចុះមកដល់”កម្ពុជាក្រោម”ដោយឆ្លងកាត់តាម “ចំប៉ា”តាមរយៈអ្នកផ្សាយសាសនា និងអង្គទ័ពដែលវាយដណ្ដើម និងត្រួតត្រារបស់បារាំង។ ពាក្យនេះបានមកស្លាប់ខ្លួននៅកម្ពុជាក្រោម ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៩ ក្រោយពីពេលបារាំងបានប្រគល់កម្ពុជាក្រោមទៅឲ្យស្ដេច”បាវដាយ”។ បារាំងបានធ្វើឲ្យគេត្រឡប់ត្រឡែមកពីពាក្យ “កូស៊ាំងស៊ីន”នេះក៏ដូចជាពាក្យ “ឥណ្ឌូចិន”ដែរ។ វាជាការពិតណាស់”ឥណ្ឌូចិន “គឺប្រទេសដែលនៅចន្លោះប្រទេសក្លឹង និងចិនគឺមានប្រទេសកម្ពុជា លាវ វៀតណាម (តុងកឹង +អាណ្ណាម+កូស៊ាំងស៊ីនបារាំង ឬកម្ពុជាក្រោម) ថៃឡង់ដ៍ ភុមា និងមួយភាគម៉ាឡេស៊ី ។ ឥណ្ឌូចិនបារាំង ជាពាក្យដែលអាជ្ញាធរបារាំងអាណានិគមបានបង្កើតឡើង មានប្រទេស កម្ពុជា លាវ នឹងវៀតណាម(តុងកឹង +អាណ្ណាម+កូស៊ាំងស៊ីនបារាំង ឬកម្ពុជាក្រោម) ដែលមានផ្ទៃដីទាំងអស់៧៤០.០០០គីឡូម៉ែត្រក្រឡា និងមានប្រជាពលរដ្ឋនៅពេលនោះប្រហែល ១២លាននាក់។ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ មានអ្នកខ្លះប្រើពាក្យនេះដោយភ័ន្ដច្រឡំ ឬបំភ័នថា ឥណ្ឌូចិន គឺវៀតណាម ដូចជានៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៤ ព្រឹត្តិប័ត្រលេខ២៧៥៦ បានសរសេរក្រោមចំណងជើងយ៉ាងធំថា “ពីឥណ្ឌូចិនមកវៀតណាម”។ល។ ការដែលគេសរសេរ”ឥណ្ឌូចិន”សម្ដៅទៅតែប្រទេស”វៀតណាម”មួយគត់នោះ មកពីអ្នកសរសេរនោះមិនយល់ច្បាស់ពីពាក្យឥណ្ឌូចិននេះ៕ (ប្រវត្តិសាស្ត្រមិនមែនជាគំនុំគឺជាការយល់ដឹង)